Dancheong - kolorowe zdobienia budynków
- Autor: Mateusz Petkiewicz
- Opublikowano: Zaktualizowano:
Pierwsze użycie dancheong w Korei sięga wiele wieków wstecz, a wspaniale rozwinięte w tym zakresie techniki przetrwały do dzisiaj. Dancheong jest koreańskim stylem kolorowego zdobienia budynków oraz innych przedmiotów, używanym do podkreślenia ich piękna i dostojności. Opiera się on na nakładaniu w wybranych miejscach rozmaitych wzorów i obrazów. Przy użyciu tej techniki stosowane jest pięć podstawowych kolorów: czerwony, niebieski, żółty, czarny oraz biały.
Poza swymi walorami dekoracyjnymi dancheong używany był również z powodów praktycznych. Stosowano go w celu przedłużenia używalności budynków oraz zakrycia surowości użytych materiałów, a zarazem w celu podkreślenia klasy budynku lub przedmiotów. Dancheong zapewniał również poczucie współistnienia z pewnymi tradycjami, jak i zróżnicowanie wewnątrz samych tradycji. Potocznie dancheong odnosi się do zdobionych malowideł na budynkach stworzonych z drewna. Niemniej jednak można je też znaleźć na innych konstrukcjach, słupach strukturalnych oraz artefaktach.
W związku z tym, iż do dnia dzisiejszego nie przetrwały jakiekolwiek budynki z czasów antycznych, ślady dancheong można znaleźć dopiero na malowidłach ściennych w grobowcach pochodzących z okresu Trzech Królestw (57 B.C.-A.D. 668). Pozostałości po tej technice utrwalone zostały również na malowidłach ściennych grobowców z Królestwa Koguryeo (37 B.C.-A.D. 668), przedstawiających zróżnicowane, barwne wzornictwo oraz styl architektoniczny tamtego okresu. Poza malowidłami ściennymi, z ówczesnych grobowców wydobyto także kolorowe obrazki oraz przedmioty wykonane z laki, zdobione elementami dancheong.
Zgodnie z zapisami historycznymi z okresu Trzech Królestw, jedynie arystokraci z tytułem seonggol (członkowie rodziny królewskiej wytypowani do objęcia tronu) mogli używać pięciu wyżej wymienionych kolorów w czasach Królestwa Silla (57 B.C.-A.D. 668). Niestety żaden budynek z tamtego okresu nie przetrwał do dziś. Jedynie ze szczątków architektonicznych wykopanych w Gyeongju, ówczesnej stolicy Królestwa Silla, można wnioskować, że zdobienia dancheong w tamtych czasach były delikatne i piękne.
W Gaoli Tujin (Goryeodogyeong, Ilustrowanych Zapisów Koryeo), spisanych w XII wieku przez chińskiego uczonego Xu Jing’a (Seogeungl), widnieje informacja, iż ludność królestwa lubowała się w budowaniu pałaców. Według zamieszczonych tam zapisków, struktura miejsc, w których przebywał król skonstruowana była z okrągłych kolumn i kwadratowej nadbudowy. Krawędzie dachu były barwnie dekorowane, a ich charakterystycznie unoszące się końce sprawiały wrażenie, jakby wznosiły się do nieba. Zapiski Xu Jing’a zawierały również opis luksusowego pałacu w stylu dancheong, mówiący, iż „poręcz pomalowana była na czerwono i udekorowana kwiatem winorośli; zabarwienie było niezwykle intensywne, sprawiając, iż pałac wyróżniał się wśród innych królewskich pałaców.”
Budynki z okresu panowania Dynastii Koryeo, które przetrwały do dziś, prezentują jasne i stonowane kolory a także specyficzną linię konstrukcji dachu, co wskazuje na to, iż techniki używane w okresie Trzech Królestw były doskonalone za czasów panowania Dynastii Koryeo.
W okresie Dynastii Joseon (1392-1910) techniki dancheong były nadal ulepszane i podlegały procesowi zróżnicowania. Dancheong pochodzące z tamtego okresu charakteryzowały większa ekspresja stylu, złożoność zdobień i kompozycji dekoracyjnych, a także bogatsza kolorystyka.
Istniało kilka rodzajów dancheong. Nawet w jednym budynku wzory mogły się od siebie różnić w zależności od tego, w jakiej jego części się znajdowały. Niemniej jednak wzory nakładane były systematycznie w określonym porządku. System wzorów został podzielony na cztery kategorie, w zależności od charakterystyki strukturalnej i umieszczenia w dekoracyjnej kompozycji. Do kategorii tych zaliczamy: morucho, byeoljihwa, bidanmuni oraz dandongmuni.
Morucha (meoricho) był wzorem używanym przy malowaniu belek nośnych (przy krawędziach dachu) bądź rogów budynków (np. przy zakończeniach okapów). Pomimo tego, iż wzór morucho zmieniał się w zależności od okresu i budynku, to jego podstawowymi elementami były zielone kwiaty, lilie wodne, granaty, bąbelki oraz whi (pióra), choć ten ostatni nie był używany w okresie Koryeo. Zdobienie to zajmowało oczywiście największą przestrzeń i było najbardziej zauważalne. Dlatego też morucho było podstawowym wzorem dancheong używanym niemal na wszystkich rodzajach budynków. W XVIII i XIX wieku morucho rozwinęło kilka zróżnicowanych technik, ukazując charakterystykę koreańskiego dancheong.
Byeoljihwa odnosi się do malarstwa ozdobnego, które w swej zawartości opowiadało jakąś historię i na ogół wypełniało ono przestrzeń pomiędzy dwoma morucho. Różniło się ono w zależności od charakterystyki budynku i nie było stosowane przy zdobieniu pałaców. Najczęściej używane było podczas malowania świątyń.
Zawartość byeoljihwa składała się z obrazów przedstawiających przynoszące szczęście zwierzęta (takie jak smoki, konie, lwy i żurawie), sagunja (rośliny takie jak śliwa, orchidea, chryzantema oraz bambus), bądź sceny z buddyjskich sutr.
Bidanmuni odnosi się do niezwykle barwnego i rzadko spotykanego zdobienia w postaci eleganckich wzorów geometrycznych. Stosowano je głównie przy zdobieniu świątyń.
Dandongmuni natomiast korzystało z wzoru pojedynczego kwiatu, rośliny, zwierzęcia bądź wzoru geometrycznego w jednej sekcji budynku.
Kolory dancheong odzwierciedlały charakterystykę danego okresu. Podczas okresu Koryeo części budynku wystawione na działanie promieni słonecznych, takie jak kolumny, pomalowane były na czerwono, natomiast wystające rogi okapów i dachów ukryte przed światłem słońca pomalowane były w kolorze morskim, aby wzmocnić kontrast pomiędzy odcieniami jasnymi i ciemnymi. Ten rodzaj zdobienia znany był jako reguła ‘sangnok hadan’ (zielona góra, czerwony spód).
Podczas okresu Dynastii Joseon w dużym stopniu korzystano z takich kolorów jak czerwony, pomarańczowy, niebieski, żółty, zielony oraz seokganju. Seokganju, znany również jako juto, odnosi się do odcienia czerwonej gliny lub ochry, z których uzyskiwany jest ciemno czerwony lub czerwono-brązowy pigment wykorzystywany przy zdobieniach dancheong lub garncarstwie. Pigment ten, będący w zasadzie tlenkiem żelazawym siarczanu żelaza, znany jest ze swojej odporności na promienie słoneczne, powietrze, wodę i wysoką temperaturę. Kolory te mieszane były również z kolorem białym, kolorem chińskiego atramentu i innymi składnikami by otrzymać zupełnie nowe barwy. Różne kolory oddzielane były białymi liniami, które jednocześnie wzmacniały barwy i projekt wzoru.
Zazwyczaj porządek używanych kolorów uzależniony był od rodzaju budynku, jego rozmiaru i wyglądu. Na ogół jednak stosowano od dwóch do sześciu kolorów, podążając za wcześniej ustalonymi wytycznymi. Ustalanie kolorów dancheong polegało głównie na zestawianiu różnych i uzupełniających się kolorów. Technika przeplatania ciepłych barw z chłodnymi była stosowana kiedy chciano, by kolory bardziej się od siebie odcinały. Pigmenty używane przy zdobieniach dancheong uzyskiwane były z pyeoncheongseok, rodzaju rudy miedzi w przypadku ciemnego niebieskiego i granatu oraz z malachitu w przypadku koloru morskiego. Pigmenty wiodły prym ze względu na ich żywą barwę, trwałość i poczucia spokoju. Dodatkowo cynober, niezwykle popularny pigment produkowany z gliny, był głównie importowany z zachodnich regionów Chin w związku z czym był również wysoce ceniony.
Zdobienia dancheong tworzone były przez ludzi zwanych dancheongjangs, rzemieślników specjalizujących się w tego typu wzornictwie. Artyści ci określani byli różnymi tytułami, takimi jak: hwasa, hwagong, gachiljang, czy dancheong. Kiedy rzemieślnik był również mnichem zwano go: geumeo bądź hwaseung.
W przypadku pałaców, za zdobienia dancheong odpowiadało ministerstwo Seongonggam. Artyści Seongonggam zajmowali się zdobieniem nie tylko pałaców, ale także domków gościnnych oraz budynków rządowych. Natomiast świątynie miały swoich własnych, rezydujących dancheongjangs. Artyści świątynni zaangażowani byli również w produkcję innych dzieł, takich jak buddyjskie obrazy i rzeźby.
Na początku projektu, podczas uroczystości rozpoczynającej proces zdobienia, wybierano pyeonsu - głównego artystę. Następnie pyeonsu wybierał format dancheong dla danego budynku, a także wzory mające być użyte podczas zdobienia. Osoba ta była odpowiedzialna za procedury zdobnicze, mieszanie kolorów a także za cały projekt.
Na wstępie prac tworzono szablon, na podstawie którego zdobiono poszczególne części budynku. Procedura ta nosiła nazwę chulcho. Kolor niebieskozielony stosowany był jako baza, a następnie na nim, za pomocą pudru, odznaczano wybrany szablon nakreślony na papierze dziurkami zrobionymi szpilkami. Ten proces określano mianem tacho.
Po powyższych procedurach można było przejść do kolorowania, kiedy to każdy artysta nakładał tylko jeden kolor farby. Ilość artystów uzależniona była od ilości kolorów użytych w danym wzorze. Dzięki temu praca przebiegała bardzo sprawnie.
